De van oorsprong zestiende-eeuwse Bibliotheca Enchusana of Librije van Enkhuizen is een van de oudste institutionele bibliotheken in Nederland die nog steeds in situ wordt bewaard. Sinds het begin van de zeventiende eeuw bevindt de collectie zich in de Westerkerk in Enkhuizen. De Librije is een belangrijk boekwetenschappelijk monument, maar biedt ook een uniek venster op het verleden van de stad.

Boek- en kunsthistorica Daphne Wouts reconstrueert in deze uitgave (Amsterdam University Press, 2025) de eeuwenlange geschiedenis van de bibliotheek aan de hand van historische bronnen en een nieuwe catalogus van het boekenbezit. Ze brengt de boeken van de Librije van Enkhuizen tot leven. Zij laat zien hoe deze op de planken van de Librije terecht zijn gekomen en wie er meer dan drie eeuwen voor gezorgd hebben.

In deze set zijn de geschiedenis van de Librije van Enkhuizen en de catalogus gebundeld en uitgegeven door Amsterdam University Press.

Voor deze publicatie verzorgde ik (Daphne de Vries van Bureau Merkwaardig) de volledige vormgeving. De lopende tekst in het binnenwerk van deze tweedelige uitgave is gezet in een eigen lettertype – Philosophie de la Frisonne – dat ik ontwikkelde in het kader van de Expert class Type design onder begeleiding van typografiedocent en letterontwerper Frank Blokland op het Plantin Instituut voor Typografie in Antwerpen, verbonden aan het Museum Plantin Moretus (Unesco-werelderfgoed). In het originele woonhuis en drukkerij van de uitgeversfamilie Plantin-Moretus komt de geschiedenis van de boekdrukkunst tot leven met o.a. de oudste drukpersen ter wereld. Op het hoogtepunt was de Officina Plantiniana een van de grootste boekdrukkerijen van Europa.

Philosophie de la Frisonne is een revival van een 16e-eeuwse letter, de Philosophie Romaine of Small Pica (ca. 1578) van de stempelsnijder Hendrik van den Keere (ca. 1540 - 1580), aangevuld met hedendaagse elementen (o.a. bold, cursief en Grieks). De originele matrijzen, stempels en drukwerk die de drukker Plantin zelf gebruikte, zijn een fantastische historische basis voor een revival. Plantin zette gedurende zijn carrière verschillende varianten in van dit formaat (ca. 9pt.), maar vanaf 1580 deze Van den Keere, de basis van La Frisonne.

Voor de titels en tussenkopjes gebruikte ik Seria Sans Pro van de Nederlandse letterontwerper Martin Majoor — een eigentijdse tegenhanger die mooi aansluit bij het historische karakter van de lopende tekst in het binnenwerk.

Typografie als inhoudelijk uitgangspunt
Voor de publicatie van De Librije van Enkhuizen, Geschiedenis en Catalogus is het lettertype hier en daar nog wat gefinetuned en zijn er gezien de rijke wetenschappelijke bibliografische beschrijvingen nog bepaalde ontbrekende tekens bijgetekend. Deze typografische keuze is inhoudelijk verbonden met de collectie: de Enkhuizer Librije bevat meerdere werken die in de zestiende eeuw in Plantins drukkerij zijn gedrukt. Door dit historisch geïnspireerde lettertype te gebruiken, is er een visuele en inhoudelijke verbinding tussen de fysieke vorm van het boek en de geschiedenis van de collectie zelf.

Kleuren met een directe link naar de collectie
Ook het kleurgebruik is inhoudelijk verbonden met de collectie. De gekozen kleuren blauw en goud zijn afgeleid van een fraai gedecoreerd initiaal met opgehoogd goud uit het oudste boek dat nog in de bibliotheek staat: Aurelius Cornelius Celsus, De medici (gedrukt in 1478 bij Niccolò di Lorenzo, Florence). Deze kleuren keren terug in de leeslinten, schutbladen en kapitaalbanden.

Drukkersmerk als verwijzing naar Enkhuizen
Op de schutbladen is daarnaast een drukkersmerk verwerkt, ontleend aan de titelpagina van Gerard Brandt, Historie der vermaarde zee- en koopstad Enkhuizen (Hoorn, 1747) — opnieuw een knipoog naar de lokale geschiedenis en de boekgeschiedenis van de stad.

Feestelijke presentatie in de Westerkerk
Op donderdag 22 mei 2025 vond in de monumentale Westerkerk in Enkhuizen de feestelijke presentatie plaats van de tweedelige De Librije van Enkhuizen. Geschiedenis en Catalogus door Daphne Wouts. Tijdens de bijeenkomst werd het eerste exemplaar officieel overhandigd aan de burgemeester van Enkhuizen, Jeltje Hoekstra-Sikkema.

Het was een inspirerende middag, waarin diverse lezingen de inhoudelijke rijkdom van de Librije vanuit verschillende invalshoeken belichtten. Na een ontvangst en de mogelijkheid om de Librije zelf te bezoeken, presenteerde Daphne Wouts haar onderzoek naar de geschiedenis en samenstelling van de collectie. Marika Keblusek sprak over de invloedrijke verzameling van Bernardus Paludanus, Koen Ottenheym behandelde een bijzonder achttiende-eeuws handschrift en Herre de Vries ging in op de restauratie en conservering van de boeken. Theo Jellema bespeelde tussen de lezingen door het orgel van de Westerkerk.

Een bijzonder project op meerdere niveaus
Als inwoner van Enkhuizen en als grafisch ontwerper met een achtergrond aan het Plantin Instituut voor Typografie in Antwerpen, was dit voor mij een bijzondere opdracht. De historische gelaagdheid van het project, gecombineerd met mijn eigen typografisch onderzoek, kwam in deze publicatie op een unieke manier samen.

De Librije van Enkhuizen is een rijk geïllustreerde tweedelige uitgave, geschreven door boekhistorica Daphne Wouts. In het eerste deel wordt de geschiedenis van de Librije gereconstrueerd aan de hand van archiefonderzoek. In het tweede deel is een nieuwe wetenschappelijke catalogus opgenomen van het complete boekenbezit van de Librije.
De boeken zijn gebonden in linnen met stofomslag en gedrukt in kleur. De publicatie verschijnt als deel XXIV in de reeks Bijdragen tot de Geschiedenis van de Nederlandse Boekhandel(BGNB, nieuwe reeks), uitgegeven door Amsterdam University Press.

Titel: De Librije van Enkhuizen. Geschiedenis en Catalogus
Auteur: Daphne Wouts
Reeks: BGNB, nieuwe reeks XXIV
Uitgever: Amsterdam University Press
Boekverzorging: Bureau Merkwaardig / Daphne de Vries
Jaar: 2025
ISBN: 9789048568567 (set)
Omvang: 2 delen, 224 + 328 pagina’s
Prijs: € 59,00 (set), losse delen € 29,99 en € 39,99

Bekijk de publicatie bij AUP →
Meer over het lettertype: Philosophie de la Frisonne →
Meer over de Librije →

Streekomroep West-Friesland
Verslag van de presentatie in de Westerkerk Enkhuizen door de Streekomroep →

Noord-Hollands Dagblad (betaald)
NHD →

Bespreking
'Bijzonder mooi uitgegeven'
Stretto.be →